کلاستروفوبیا یا تنگنا هراسی نوعی فوبیای موقعیتی است که با ترس غیرطبیعی و شدید از فضاهای بسته و شلوغ بروز پیدا می‌کند.
این نوع فوبیا یا ترس ممکن است با عموامل مختلفی مثل محبوس شدن در اتاقی که پنجره ندارد و یا آسانسور و اماکن شلوغ و همچنین رانندگی در یک بزرگراه شلوغ برانگیخته شود.
کلاستروفوبیا یکی از رایج ترین انواع فوبیا است که نشانه‌هایی شبیه اختلال یا حمله هراس دارد.
دربرخی از بیماران، این فوبیا خود به خود درمان می‌شود؛ اما برخی دیگر، برای کنترل و بهبود علائم این فوبیا، نیاز به کمک پزشک دارند.
علائم و نشانه ها
نشانه‌های کلاستروفوبیا، با قرار گرفتن در محیط های تنگ و فضاهای بسته یا شلوغ بروز پیدا می‌کنند.
محیط هایی که آنها را فضاهای کوچک و تنگ می نامیم، بسته به شدت این نوع فوبیا متغیراند.
زمانی که دچار این نوع فوبیا می شوید، ممکن است احساس کنید که دچار یک حمله هراس یا پنیک اتک شده اید.
این علائم به شرح زیر اند:
-
- عرق کردن
- لرزیدن
- گُر گرفتگی
- احساس ترس یا وحشت شدید
- مضطرب شدن
- تنگی نفس
- احساس خفگی
- ضربان قلب شدید
- حالت تهوع
- از حال رفتن یا احساس سبکی سر
- احساس گیجی و از دست دادن تعادل
این علائم می توانند به شکل خفیف یا شدید بروز کنند.
اگر دچار کلاستروفوبیا باشید، همچنین ممکن است:
-
- از قرار گرفتن در موقعیت هایی که باعث تحریک این علائم می شوند، مثل سوار شدن هواپیما، مترو، آسانسور یا رانندگی در خیابان های شلوغ پرهیز کنید.
- به طور خودکار و جبری، به هر مکان شلوغی که وارد می شوید، به دنبال راه خروجی بگردید.
- زمانی که در یک اتاق یا فضای بسته قرار می گیرید، این ترس و نگرانی را داشته باشید که درها قفل شوند.
- زمانی که در فضاهای شلوغ قرار دارید، نزدیک یا درست در جلوی در خروجی بایستید.
شرایط و موقعیت های زیادی وجود دارند که ممکن است باعث بروز کلاستروفوبیا شوند. برخی از این محرک ها عبارتند از:
-
- بودن در اتاق کوچک بدون پنجره
- بودن در ماشین، هواپیما و دیگر وسایل نقلیه بسته
- بودن در آسانسوری با درهای بسته
- قرارگیری تحت آزمایشات سیتی اسکن یا ام آر آی
- بودن در فضاهای بزرگ یا بسیار شلوغ مثل سالن کنسرت یا مهمانی
- قرار گرفتن در یک کمد
مکان های دیگری که می توانند محرک بروز کلاستروفوبیا باشند، عبارتند از:
-
- توالت های عمومی
- کارواش ها
- درهای گردان (در ورودی فروشگاه ها)
- اتاق های پرو فروشگاه ها
- غارها
- تونل ها
علائم کلاستروفوبیا ممکن است با شرایط متنوع دیگر نیز تحریک شوند که در بالا ذکر نشده اند.
همچنین ممکن است شما نیز از فضای بسته یا محیط تنگ، تعریفی متفاوت از دیگران داشته باشد، چنان که برداشت افراد از فضای نزدیک خود نیز با یکدیگر متفاوت است.
مطالعه ای که در سال ۲۰۱۱ صورت گرفت، این حقیقت را نشان داد که بیشتر افرادی که فضای نزدیک خودشان را فضای بزرگتری توصیف می کنند، بیشتر از سایرین به کلاستروفوبیا دچار هستند.
مثلا اگر فضای نزدیک شما، در نظر خودتان تا ۶ متر باشد و کسی در چهار متری شما ایستاده باشد، آنوقت ممکن است دچار وحشت شوید.
دلایل و علت ها
اطلاعات زیادی دربارۀ دلایل بروز کلاستروفوبیا در دسترس نیست. عوامل محیطی ممکن است نقش مهمی را در این زمینه ایفا کنند.
این نوع فوبیا معمولا از در دوران کودکی یا نوجوانی آغاز می شود.
کلاستروفوبیا ممکن است با اختلال عملکرد آمیگدال یا بادامه مغز مرتبط باشد؛ یعنی بخشی که فرآیند ترس را کنترل می‌کند.
این هراس همچنین می‌تواند ناشی از آسیب‌های یک ضربه یا حادثه از جمله موارد زیر باشد:
-
- گیر افتادن در یک فضای تنگ یا شلوغ برای مدت زمان طولانی
- تجربه تکان‌های هواپیما در حین پرواز
- تنبیه و حبس شدن در فضای کوچکی مثل حمام
- گیر افتادن در وسایل نقلیه عمومی شلوغ
- رها شدن در یک فضای تنگ مثل کمد به صورت تصادفی یا اتفاقی
همچنین اگر دارای سابقه خانوادگی این نوع فوبیا باشید، شانش شما برای ابتلا به آن بیشتر است.
زمانی که کودک مشاهده می کند که والدین یا یکی از اعضای خانواده خود از فضای بسته یا شلوغ ترس و واهمه دارد، او نیز این ترس را یاد می گیرد و از آن پس در چنین موقعیت هایی، واکنش مشابه نشان می دهد.
تشخیص بیماری
اگر این نشانه ها را به صورت مداوم در این موقعیت ها تجربه می کنید، بهتر است به روانشناس مراجعه کنید.
اجازه ندهید این ترس در شما شدیدتر شود، به صورتی که در برابر آن مستاصل و ناتوان شوید.
تشخیص اولیه می تواند به کنترل و بهبود علائم فوبیا کمک کند.
روانشناس در این زمینه، علائم موجود را بررسی کرده و معاینات را انجام می دهد.
-
- همچنین ممکن است موارد زیر را نیز در شما مورد ارزیابی قرار دهد:
- سابقه ترس های شدیدی را که با اختلالات دیگر مرتبط نیستند.
- ترس هایی که ممکن است بر اساس یک حادثه ایجاد شده باشند.
- سابقه ترس هایی را که ممکن است باعث ایجاد حملات اضطرابی شوند.
- ترس هایی که می توانند فعالیت ها و امور روزمره را با مشکل مواجه سازند.
درمان بیماری
روان‌درمانی، رایج‌ترین روش برای درمان کلاستروفوبیا است.
انجام مشاوره‌های مختلف می‌تواند به شما کمک کند تا به ترس خود از موقعیت های مختلف غلبه کرده و علائم آن را مدیریت و کنترل کنید.
باید با روانشناس خود مشورت کنید تا بهترین روش درمانی را به شما معرفی کند.
این روش‌های درمانی می‌توانند شامل این موارد باشند:
درمان‌های شناختی-رفتاری (CBT)
یک روان درمانگر شناختی رفتاری، به شما آموزش می دهد که چگونه افکار منفی ناشی از موقعیت‌های تحریک‌کنندۀ کلاستروفوبیا را کنترل کرده و آنها را تغییر دهید.
زمانی که یاد میگیرید که چگونه افکارتان را دگرگون کنید، می توانید واکنش خود را نیز به موقعیت های محرک، تغییر دهید.
رفتار درمانی معقول (REBT)
REBT، در واقع شکلی عملی از درمان شناختی – رفتاری می‌باشد که بر روی زمان حال تمرکز دارد.
REBT، احساسات و نگرش‌های ناسالم را بررسی می‌کند. در این روش، برای ایجاد باورهای سالم و واقعی در افراد، از تکنیکی به نام «مباحثه کردن» یا disputing استفاده می‌شود.
ریلکسیشن و تصویرسازی
روان درمانگرها، برای درمان افرادی که از کلاستروفوبیا رنج می‌برند، از روش‌ها و تکنیک‌های مختلف مدیتیشن و تجسم خلاق استفاده می‌کنند.
این تکنیک‌ها ممکن است شامل تمرین‌هایی نظیر شمارش معکوس از عدد ۱۰ تا ۱ و یا تصورِ بودن در یک مکان امن باشد.
این تکنیک‌ها می‌توانند به آرام شدن اعصاب کمک کرده و ترس و وحشت غیر قابل کنترل را کاهش دهند.
درمان از راه مواجهه با موقعیت (Exposure therapy)
این روش درمانی، معمولا در بیماران مبتلا به اختلالات اضطرابی و انواع فوبیا استفاده می‌شود و شامل قرار دادن فرد در شرایط تنش‌زا می باشد تا از این طریق، بیمار به تدریج بتواند با ترس‌های خود کنار بیایدو بر آنها غلبه کند.
دارو درمانی
روانپزشک ممکن است از تجویز داروهای ضد افسردگی یا ضد اضطراب برای بهبود علائم این وضعیت استفاده کند که معمولا تجویز این داروها همراه با روان درمانی و جلسات مشاوره، موثر تر خواهد بود.
کلاستروفوبیا، معمولا قابل درملان است و افراد دچار آن می توانند به راحتی از این وضعیت نجات یابند.
در برخی موارد نیز، با بالا رفتن سن این فوبیا بهبود می یابد. اگر بهتر نشود نیز راه های درمان زیادی وجود دارد که با استفاده از آنها می توانید این نوع ترس ها را از بین ببرید.
نکات و توصیه هایی برای مدیریت و کنترل کلاستروفوبیا
بیشتر افراد دچار کلاستروفوبیا، معمولا از قرار گیری در موقعیت هایی که باعث تحریک این اختلال می شود، خودداری می کنند.
اما این نمی تواند برای همیشه یک راه حل مناسب باشد. چرا که ممکن است در نهایت روزی به ناچار در این مقعیت قرار گیرید و ندانید که چه باید بکنید.
-
- زمانی که این دچار حملات ترس می شوید، روش هایی وجود دارد که بتوانید با آن مقابله کنید. در این موقعیت ها سعی کنید:
- به آرامی نفس بکشید و با هر تنفس عمیق، تا سه بشمارید.
- می توانید بر گذر زمان بر روی ساعت مچی تان تمرکز کنید. این وضعیت می تواند آرامش بخش باشد.
- مرتبا به خودتان یادآوری کنید که این ترس و اضطراب، شرایطی ماندنی نیست و به زودی از بین خواهد رفت.
- با خود بگویید که این ترس، کاملا غیر منطقی است. در این صورت، قادر خواهید بود عوامل محرک ترس را به چالش بکشید.
- بر روی تجسم مکان ها و لحظاتی تمرکز کنید که تصور آن شما را آرام می کند.
همچنین بسیار مهم است که در برابر حملاتی که به صورت ناگهانی رخ می دهند، مقاومت نکنید.
ممکن است بخواهید جلوی بروز حمله را بگیرید اما اگر قادر به انجام چنین کاری نباشید.
در این شرایط، اضطراب تان افزایش پیدا می کند و ممکن است حملات ترس بدتر شود در عوض باید بپذیرید که حمله اتفاق افتاده و به خودتان بگویید همه چیز خوب و عادی است خود را مطمئن کنید که این حملات تهدید کننده نیست و به زودی از بین می رود.
