اختلال بیش فعالی «Attention Deficit Hyperactivity Disorder» که مخفف کلمه (ADHD) می باشد، یکی از اختلالاتی است که امروزه در کودکان مخصوصاً در سنین هشت تا ده سال مشاهده می شود که به طور خلاصه بیش فعالی بر اثر اینکه به آن ها کم توجه می شود و یا بیش از اندازه معمول فعالیت دارند نامیده می شود. گاهی در بین کودکان این طور اشخاص دیده می شود که ریشه آن به گفته بعضی از پزشکان، ژنتیکی می باشد.

اختلال نارسایی توجه / فزون جنبشی که البته به بیش فعالی معروف است، مشکلی است که حدودا ۵ تا ۱۰ درصد تمام کودکان به آن دچار هستند. به این ترتیب،در هر مدرسه ممکن است یک یا دو کودک را پیدا کنیم که به مشکل نارسایی توجه مبتلا باشند.

کودکان و نوجوانان دارای این اختلال نمی توانند توجه خود را متمرکز کنند و در فعالیت هایی چون تمرکز حواس، گوش دادن و یادآوری مشکل دارند. این افراد دچار حواس پرتی ،بی توجهی، تکانشگری و فزون جنبشی هستند و معمولا در یادگیری، پیگیری و تمام کردن کارها، دوست یابی و حفظ دوستان مشکل دارند.

البته تمام افرادی که دارای مشکل نارسایی توجه / فزون جنبشی هستند، این نشانه ها را بروز نمی دهند.

کودکانی که مشکلات خلق و خو نشان می دهند و به طور شدیدی فعال هستند نسبت به کودکانی که دارای خلق و خوی بهنجارند، اغلب خواب و تغذیه ضعیفی دارند و دارای خلق منفی و در معرض خطر بیشتر برای ابتلا به بیش فعالی هستند. همچین کودکانی که در معرض خطر بیش فعالی هستند نابهنجاری های جسمانی خفیف زیادی نشان می دهند. با این حال، این نابهنجاری ها پیشروهای بیش فعالی نیستند و ممکن است با دیگر اختلالات رفتاری در ارتباط باشند.

اکثر کودکانی که بعدها تشخیص بیش فعالی دریافت می کنند از ۳ سالگی مشکلات قابل ملاحظه ای را در زمینه های بیش فعالی، نافرمانی و فراخنای کوتاه توجه از خود نشان می دهند، خصوصا شکایت از این رفتارهای افراطی در ابتدا از طریق دیگر مراقبان کودک مثل معلم، پرستاران خانگی یا بستگان، توجه والدین را به خود جلب می کند. آموزش استفاده از توالت ممکن است دشوار باشد و دیرتر از افراد بهنجار ظاهر شود که احتمالا به دلیل نا فرمانی کودک است.

به طور معمول بهترین درمان برای بیش فعالی نوروفیدبک میباشد که بدون عوارض و تاثیر بلند مدت دارد .و برنامه های دارویی و روانی اجتماعی در مراحل نهایی که اگر نتیجه حاصل نشود هستند که در راهبردهای رفتاری و شناختی-رفتاری،به کار گرفته می شود. روش درمانی نوروفیدبک برای بیش فعالی کاربرد قابل توجهی داشته است. داروها برای بیش فعالی نوعا حکم محرک را دارند. این محرک ها در مقدار مناسب دارو ،تاثیری را دارند که از آن به عنوان تاثیر (متمرکز کردن) نام برده شده است، زیرا تاثیر آن ها ساعت ها طول می کشد. تجویز دارویی عموما دو تا سه بار در روز اجرا می شود.

جدا از نوع درمان فراهم شده برای کودک ،برنامه هایی که برای آموزش والدین تدارک دیده شده ارزشمند هستند. برنامه های آموزش والدین به شکلی کامل والدین را با برخی از تربیت های اساسی درباره بیش فعالی و آموزش مهارت های هدایت رفتار به آنها در رابطه با کودکانشان آشنا می کند.

در میان مداخلات موجود در درمان بیش فعالی، دارو درمانی طولانی ترین اثرات را در موقعیت های مختلف ایجاد می کند. با قبول این فرض که با گذشت زمان سازگاری هایی با مقادیر مصرف خفیف به وجود می آید،دارو درمانی نوعا تا زمانی که کودک به آن نیاز دارد موثر و مفید خواهد بود. همان طور که انتظار می رود اثرات دارو به دوره فعال دارو یعنی ۳ تا ۷ ساعت بستگی دارد. رفتارهایی که بعد از زمان تاثیر دارو ظاهر می شوند ممکن است بهبود نیابند و در حقیقت ممکن است به علت محوشدن یا از بین رفتن اثر دارو بدتر می شوند.

محدودیت عمده دارو درمانی این است که باید به دقت تجویز، عیارگذاری و کنترل شود، و بعضی اوقات طبق نظر تعدادی از متخصصان حرفه ای مصرف آن قطع شود. بررسی های چندی نشان داده اند که میزان رعایت منظم مصرف داروهای محرک در بلند مدت به طور هشدار دهنده ای پایین است. تاثیرات دارو نوعا به زمان ها یا موقعیت هایی که دارو فعال نیست، تعمیم نمی یابد این امر سودمندی بلند مدت درمان را محدود می سازد. به علاوه ،داروهای محرک روان ممکن است در درمان زیر گروه های مشخصی از کودکان مبتلا به بیش فعالی بعضی طبقات رفتاری و یا رفتار در موقعیت های خاص، نامناسب یا بی اثر باشد. سرانجام برای بعضی خانواده ها، هزینه ی دارو ممکن است در حد توانایی مالی آنها نباشد و این امر در کارایی داروها اثر بگذارد.

بیش فعالی به این مربوط نمی شود که شما والدین خوبی نبوده اید. همینطور رابطه ای بین مصرف زیاد قند و به وجود آمدن بیش فعالی به طور قطعی پیدا نشده است. علل اصلی بیش فعالی مربوط به عوامل زیست شناختی است که به درستی شناسایی نشده است. بسیاری از محققان براین باورند که بعضی از عوامل ژنتیکی باعث به وجود آمدن بیش فعالی می شود.

بعضی عوامل مستعد کننده ی این اختلال هستند. بر اساس مطالعاتی که محققان انجام داده اند مشخص شد که در اکثر موارد در این بچه ها این اختلال در اقوام نزدیک آن ها نیز دیده شده است. در بعضی مطالعات مشخص شده که مصرف سیگار در دوران بارداری رابطه مستقیمی با بیش فعالی دارد. ازعوامل دیگری که ممکن است باعث بیش فعالی شود می توان به زایمان زود رس ، استرس های حین بارداری ، وزن بسیار کم نوزاد و بعضی از آسیب های مغزی اشاره کرد. نگاه کردن بیش از حد به تلویزیون در کودکان زیر دو سال نیز می تواند بیش فعالی را تسریع کند.

بسیاری از مواقع خانواده ها فکر می کنند کودکانی که حواس پرت و بازیگوش و بی تفاوت به درس هستند بیش فعالی دارند اما این رفتارها ممکن است ناشی از تیز هوشی این کودکان باشد. حال سوال اینجاست که چطور می توان تشخیص داد کودکی که در نوشتن دیکته اش دقت ندارد یا بچه ای که آرام و قرار ندارد دچار بیش فعالی شده است یا تیز هوش است؟

چند ویژگی وجود دارد که اگر در کودک زیر هفت سال دیده شد و تا شش ماه ادامه شد به طور یقین این کودک بیش فعالی دارد و باید زیر نظر روان شناس درمان شود.